3 κείμενα, ίδιο νήμα

Ντοστογιέφσκι, Μέγας Ιεροεξεταστής, Γκοβόστη,σ. 44-45

“...Γιατί το μυστικό της ανθρώπινης ύπαρξης είναι τούτο: Δε θέλει μονάχα να ζει, μα και να ξέρει γιατί ζει. Αν δεν έχει μια στέρεη γνώση του σκοπου για τον οποίο ζει, ο άνθρωπος θ' αρνηθεί να ζήσει και θα προτιμήσει την αυτοκαταστροφή, έστω και αν όλα γύρω του είναι ψωμιά. Αυτό είναι σωστό, μα τι βγήκε από αυτό; Αντί να κυριέψεις την ελευθερία των ανθρώπων Εσύ τους την έκανες ακόμα μεγαλύτερη! Η, μήπως ξέχασες πως ο άνθρωπος προτιμάει την ησυχία, ακόμα και τον θάνατο, παρά την ελεύθερη εκλογή εν γνώσει του καλού και του κακού; Δεν υπάρχει τίποτα πιο ελκυστικό για τον άνθρωπο από την ελευθερία της συνείδησής του, μα δεν υπάρχει και τίποτα πιο βασανιστικό. Και να που αντί να βάλεις σταθερές βάσεις για τον ησυχασμό της ανθρώπινης συνείδησης μια για πάντα, τους πρόσφερες ό,τι πιο ασυνήθιστο, ενδεχόμενο και αόριστο, όλα εκείνα που ήταν ανώτερα από τις δυνάμεις των ανθρώπων, φέρθηκες λοιπόν σαν να μην τους αγαπούσες καθόλου. Και ποιος το 'κανε αυτό; Εκείνος που ήρθε να θυσιάσει τη ζωή Του για χάρη τους! Αντί να κυριέψεις την ανθρώπινη ελευθερία. Εσύ την πολλαπλασίασες και βάρυνες την ψυχή τους για τον αιώνα τον άπαντα με τα βάσανα τούτης της ελευθερίας. Θέλησες την ελεύθερη αγάπη του ανθρώπου, θέλησες να Σε ακολουθήσει ελεύθερα.."

_____

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΤΟ ΕΙΚΟΣΙΤΕΤΡΑΩΡΟ ΕΝΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ, ΠΟΛΙΣ, σελ. 192-193

“με οδήγησε να ανοίξω τις Επαναλήψεις του Γιάννη Ρίτσου και να βρω το ομότιτλο ποίημα, του 1969:

Όταν το δόρυ του Διομήδη, οδηγημένο απ' της θεάς το χέρι, μπήχτηκε στα πλευρά τ' άγριου θεού, του κρανοφόρου, ο Άρης τότε τέτοια βρυχήθηκε ιαχή που κατατρόμαξαν Αχαιοί και Τρώες, γιατί 'ταν (λέει ο Ποιητής) σάμπως ν' αλάλαξαν εννέα ή δέκα χιλιάδες πολεμόχαροι πολεμιστές μαζί.

Ω, αυτό το «ή» –

έκφραση περιπαιχτικής κι ευγενικής ταυτόχρονα ακριβολογίας, αμφίθυμο χαμόγελο μιας αμετάδοτης κι αμέτοχης σοφίας που στρέφει σκωπτικά προς τον εαυτό της και τους άλλους γνωρίζοντας καλά πως ακατόρθωτη είναι

η ακρίβεια, πως ακρίβεια δεν υπάρχει, (γι' αυτό κι ασυχώρετο το ύφος το πομπικό της βεβαιότητας, - ο θεός να μας φυλάει).

«Η», διαζευκτικό, σεμνή συνέπεια στο μυστήριο της αοριστίας, βαθιά ανταπόκριση στην πολλαπλότητα ουσιών και φαινομένων, μ' εσένανε βολεύουμε κι εμείς τις δυσκολίες του βίου και του ονείρου, τις τόσες αποχρώσεις και εκδοχές του μαύρου έως το αόρατο άσπρο.”

____

Χριστού-γέννα, συλλογικός τόμος, Ακρίτας, Θανάσης Παπαθανασίου Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ: «ΝΥΝ ΚΑΙ ΑΕΙ H «ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ»; σ. 18-19

“...Ἄν ξεπεζέψουμε ἀπό τό καλάμι τῶν αὐτονοήτων μας, θά δοῦμε ὅτι ἡ ἀπουσία τελεσιδικίας εἶναι ἀδιάκοπα το στοίχημα τῆς αὐθεντικότητας τοῦ ἀνθρώπου. Μόλις τέσσερις αἰῶνες ἀπεῖχε ἀπό τή γέννα τοῦ Χριστοῦ ὁ Χρυσόστομος (κι ὄχι δεκαοχτώ ὅπως ἡ Μυρσούδα, ἤ εἰκοσιέναν, ὅπως ἐμεῖς!), κι ὅμως διαμαρτυρόταν: «Νῦν... εἰς τοσοῦτον ἀνοίας και καταφρονήσεως πολλοί τῶν πιστῶν ἐληλάκασιν, ὡς... ἁπλῶς καί ὡς ἔτυχεν ἐν ταῖς ἑορταῖς τῇ τραπέζη ταύτη προσέρχονται» (Ιωάννης Χρυσόστομος, Περί ἀκαταλήπτου, πρός ἀνομοίους λό-γος ἕκτος, PG, 48, 755.)

(Ελεύθερη μετάφραση:

“Σήμερα, πολλοί από τους πιστούς έχουν φτάσει σε τέτοιο βαθμό ανοησίας και περιφρόνησης, ώστε να προσέρχονται σε αυτήν την ιερή Τράπεζα τις ημέρες των εορτών απλώς στην τύχη και χωρίς καμία πνευματική προετοιμασία”)

Μέ τό πού θά καταλάβω, λοιπόν, πώς ὁ ἑορτασμός δέν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀτράπεζος, δέν τελείωσα με τα προβλήματα· ἁπλῶς ἄρχισα. "Ἕνα ἑπόμενο πρόβλημα εἶναι πῶς θά κατορθώσω να στρώσω το τραπέζι με τον τσελεμεντέ, το τραπεζομάντιλο καί τά σκεύη τῆς καθημερινότητάς μας, κι ὄχι να παρατήσω την καθημερινότητά μου για να φέρω τσελεμεντέ, τραπεζομάντιλο καί σκεύη ἀπό τό παρελθόν, δηλαδή ἀπό τήν καθημερινότητα ἀλλονῶν· ἐκτός κι ἄν προτίθεμαι να καταργήσω τή λέξη «σήμερον» ἀπό τούς ὕμνους τῶν Χριστουγέννων! Ἂν ὅμως, παρ' ὅλ' αὐτά, διαπιστώσω ὅτι, ἐνῶ ἡ καθημερινότητα τῶν παλιῶν προσφερόταν να γίνει τραπέζι καί οἱ ἴδιοι να γίνουν ὁμοτράπεζοι, ἡ δική μου καθημερινότητα μοιάζει μέ προσφορά ἀτομικῶν μερίδων σε στοιχημένους ἐπιβάτες ἀεροπλάνου, τί θα κάνω;

Ἔχω τήν ἐντύπωση πώς, ἀναζητώντας τήν ἀπάντηση σε μιά διελκυστίνδα παρελθόντος-παρόντος, κινδυνεύουμε να κάνουμε κύκλους, ὅπως ὁ σκύλος πού δέν παίρνει εἴδηση πώς αὐτό πού κυνηγᾶ εἶναι ἡ οὐρά του. Ἡ ἀπάντηση, θαρρῶ, μπορεῖ νὰ ψηλαφηθεῖ σὲ ἄλλη κατεύθυνση: στη σχέση ἀμφοτέρων (παρελθόντος καί παρόντος) μέ τό μέλλον. Τό ἴδιο τὸ ἱστορικό γεγονός τῶν Χριστουγέννων εἶναι γεγονός τοῦ παρελθόντος (ἀφοῦ ὑπῆρξε ἀληθινή καί κυριολεκτική σάρκωση τοῦ Θεοῦ σε πραγματικό ἀνθρώπινο χρόνο καί χῶρο), παράλληλα ὅμως δέν εἶναι ἐγκιβωτισμένο ἐκεῖ. Εἶναι ἀπαρχή κι ὄχι τέρμα: εἶναι τό ἀποφασιστικό καί ἀδιαμφισβήτητο ξεκίνημα μιᾶς διαδικασίας πού ἀπολήγει, πληροῦται, ὁλοκληρώνεται στήν Ἀνάσταση, καί μάλιστα στήν ἔσχατη, τη μελλούμενη Ἀνάσταση σύμπασας τῆς κτίσης. Κάθε ἱστορική στιγμή, λοιπόν, αὐθεντίζεται ή ψευτίζει, ὄχι ἀνάλογα με μια δική της, οἱονεί ἐγγενῆ, ἱερότητα, ἀλλά ἀνάλογα μέ τὸ ἄν γίνεται σκαλοπάτι πρός τό τελικό φτάσιμο. Σ' αὐτή τήν προοπτική, το σκαλοπάτι δέν εἶναι τὸ νόημα, ἀποκτᾶ ὅμως νόημα καί γίνεται πολύτιμο, ὡς πραγμάτωση βηματισμού πρός τό ποθούμενο ραντεβού. Κι ἀπό τήν ἄλλη, παρόλο πού εἶναι ἀναντικατάστατο, ρόλος του εἶναι νά ξεπεραστεί.